فروردین
انواع روش های تدریس
روش تدریس مباحثه ای همراه با بازی
تدریس به روش مباحثه ای
روش تدریس مباحثه ای از زمانهای بسیار قدیم معمول بوده است و هنوز هم یکی از معروفترین و معمول ترین روشهای آموزش به شمار می رود. در این روش، بر خلاف روش حافظه ای، دانش اموز اغلب و یا بیشتر اوقات سؤال می کند و معلم با سایر دانش آموزان، پاسخ می دهند. معلمانی که در آموزشهای خود از روش تدریس مباحثه ای استفاده می کنند، معتقدند که در این روش فهم و ادراک دانش آموز بیشتر از درون او سرچشمه می گیرد و عوامل بیرونی مانند معلم یا کتاب نقش کمتری دارند.
به عبارت دیگر، در این روش دانش و اطلاعات لازم را معلم به دانش آموز منتقل نمی کند؛ بلکه دانش آموز از طریق فعالیتهایی که به میل خود انجام میدهد، تجربه و دانش کسب می کند.
در روش تدریس مباحثه ای تأکید بیشتر بر یادگیری دانش آموز است و نه بر تدریس معلم
- روش تدریس مباحثه ای چیست؟
- رهنمودها و مهارتهای عملی در روش تدریس مباحثه ای
- مزیت های روش تدریس مباحثه ای
- محدودیتهای روش تدریس مباحثه ای
- بازی مثلث مناظره بهترین روش اجرای روش تدریس مباحثه ای
روش تدریس مباحثه ای چیست؟
در روش تدریس مباحثه ای معلم اغلب احساس می کند که راهنما و تسهیل کننده امر یادگیری است. از این رو، دانش آموزان را به گونه ای هدایت می کند که آنان، صرفا به خاطر درک و فهم خود تلاش کنند. دانش آموزان نیز در عمل متوجه میشوند که بین تجاربی که کسب کرده اند، روابطی وجود دارد؛ چنین استنباطی خود سبب درک و فهم بهتر آنان می شود.
گسترش روابط موجود بین آموخته ها و توانایی تعمیم و کلیت بخشیدن به تجارب جدید در امر آموزش، با اصطلاحات خاصی مانند:
- یافتن بصیرت
- جستجو گری
- کشف مسئله
بیان شده است.
هنگام روش تدریس مباحثه ای، همزمان دو بعد از آموزش تحقق می یابد:
- درسی آموخته میشود
- سپس قدرت بالقوه دانش آموز تقویت بدیهی است دانش آموزی که با رغبت تمام تلاش می کند تا خود موضوع درسی را در ک کند، بسیار به ندرت از دیگران کمک می گیرد.
تجربه نشان داده است که در این روش، دانش آموزان به تدریج فعال می شوند و به آموزش در گروه عادت می کنند. درگیری دانش آموز با مطالب آموزشی، در میان همکلاسها، سبب تقویت حس کنجکاوی و رغبت بیشتر او به ادامه بحث و بررسی دقیق تر موضوع درسی می شود.
در اثر رغبت و انگیزش درونی دانش آموز، کمیت و کیفیت مطالعه او افزایش می یابد. افزایش کیفیت مطالعه نیز منطق و استدلال لازم برای مباحثه را غنی تر می سازد. در نتیجه در روش تدریس مباحثه ای ، یادگیری، کسب دانش و با درک بهتر مطلبی، خود پاداش این روش به حساب می آید.
از آنجا که دانش آموز در این روش، با میل و رغبت درونی فعالیت می کند:
- باز خوردی که از او به معلم می رسد. فوری و دقیق است
- معلم نیز با توجه به نوع بازخوردهایی که از گروه دانش آموزان دریافت می کند، بر اساس نیازهای فوری آنان به سرعت فعالیتهای تدریس را انعطاف پذیر می سازد.
یادآوری می شود که در این روش، به دلیل صرف وقت زیاد برای نتیجه گیری از بحث های گروهی، حجم آموخته ها کم و محدود است؛ اما بی شک. آنچه مورد بحث قرار می گیرد، بهتر و عمیق تر آموخته می شود. در حقیقت کیفیت آموزش بیشتر از کمیت مطالب درسی مورد نظر این روش است.
به کلامی دیگر، منطق این روش تدریس مباحثه ای را می توان چنین بیان کرد:
«در امر آموزش درک و فهم بخش کوچکی از یک موضوع به طور عمیق و کامل، بهتر از یادگیری حجم بیشتری از همان موضوع به گونه ای سطحی و ناقص است.»
به منظور اجرای بهتر روش تدریس مباحثه ای ، معلم باید گروه دانش آموزان را طوری سازمان دهد که آنان بتوانند به راحتی بکدیگر را ببینند و صدای هم را بشوند.
برای این کار مناسب ترین سازماندهی، شکل دایره باز است. نکته دیگری که باید مورد توجه معلم قرار گیرد. عده دانش آموزان شرکت کننده در بحث است، تجربه نشان داده است تشکیل گروههایی که بین ۱۲ تا ۲۰ عضو دارند، مناسب تر است
انواع منابع آموزشی، وسایل کمک آموزشی و لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز نیز، باید از پیش، تهیه و آماده شود
یکی از هدفهای بسیار مهم روش تدریس مباحثه ای، پرورش قدرت استدلال و بیان دانش آموزان است. از این رو، هر یک از اعضای گروه باید برای اظهار نظر و مقایسه عقاید خود با نظریات سایر دانش آموزان، فرصت کافی داشته باشد.
رهنمودها و مهارتهای عملی
- نوع بحث را از قبل برنامه ریزی کنید. (مشکل گشایی، بحث آزاد. تشخیص مشکل آموزشی و…)
- فعالیتهای جنبی را تدارک ببینید (تنظیم برنامه گردش علمی، تعیین تکالیف خواندنی، برقراری ارتباط و…)
- تسهیلات و امکانات آموزشی را که در عمل سبب شکوفایی و گرمی مباحثه می شود، از قبل آماده کنید. (مانند چیدن صندلی ها به شکل دایره آماده کردن تابلوی نمایش تصاویر، جدولها و…)
- جای خود و هر یک از دانش آموزان را در بین گروه تعیین کنید. گه گاه جای خود را در گروه تغییر دهید و یا جای دانش آموزانی را که زیاد باهم صحبت می کنند. عوض کنید. همچنین اگر گروه های بحث کننده متعدد باشند، می توانید به نوبت در همه گروهها شرکت کنید.
- دانش آموزان را برای شرکت فعال در پاسخگویی به سؤالات، اظهار نظر، رقابت و دفاع از نظریه خود و نقد نظریه دیگران را تشویق کنید.
- سعی کنید از سوالهای پیگیر، بویژه سؤالهایی که از نوع «چرا» و«چگونه» اند، بیشتر استفاده کنید.
- به طور کلی، در طول مباحثه از اظهارنظر و قضاوت مستقیم مانند «درست است» و یا «درست نیست» و… خودداری کنید.
- فعالیتهای دانش آموزان را مورد تشویق قرار دهید و برای تکمیل نظریات و انجام دادن کارهای لازم به آنان فرصت کافی بدهید.
- در هنگام ضرورت، نظریات دانش آموزان را با بیانی روشن تر کامل کنید و از گروه بخواهید که نظریه همکلاس خود را به طور خلاصه بیان کنند.
- به دانش آموزان کمک کنید تا شخصا درباره نتایج بحث و هدفهای از پیش تعیین شده، قضاوت و اظهار نظر کنند.
- سعی کنید مباحثه، پایان مثبت و مشخصی داشته باشد. به عنوان مثال برای حل یک مشکل، راه حل جدیدی پیدا کنید.
- برای ادامه بحث، در چهارچوب مشخصی حرکت کنید. برای مثال مدت بحث را به طور متناسب و منطقی پیش بینی کنید؛ خلاصه بحث را یادداشت کنید و در صورت لزوم برنامه دیگری برای ادامه بحث و حصول به یک نتیجه مثبت و منطقی تنظیم کنید.
- پس از پایان هر بحث، از جریان آن ارزشیابی به عمل آورید. سعی کنید هنگام ارزشیابی، دست کم نتایج و جریان مباحثه را به طور مساوی و یکسان مورد توجه قرار دهید
برخی از علمای تعلیم و تربیت معتقدند که روند و جریان مباحثه مهم تر از نتایج آن است.
امتیازهای این روش تدریس مباحثه ای
- در این روش، گاهی معلم مانند یکی از دانش آموزان عضو، در مناظره گروهی شرکت می کند.
- با اینکه فعالیتهای آموزشی با نظارت و راهنمایی معلم انجام می گیرد، کسب دانش و تجارب یادگیری، در نتیجه تلاش و مشارکت دانش آموز در بحث گروهی به دست می آید.
- هر یک از دانش آموزان به عنوان عضو، رهبر و یا طراح سؤالهای مورد بحث، در گروه شرکت می کنند.
- چنانچه عده اعضای گروه متناسب باشد، همه دانش آموزان فرصت خواهند یافت در مناظره گروهی شرکت کنند.
- به سبب شرکت دائمی دانش آموزان در بحثهای گروهی، به تدریج حس اعتماد به نفس در آنها تقویت می شود.
- دانش آموزان در نتیجه کسب تجارب عملی، به خوبی آگاه می شوند
- برای حل یک مشکل، همکاری گروهی بیشتر از فعالیتهای انفرادی و تکروی فایده دارد.
- مجموعه دانش و اطلاعات گروه، اغلب بینش تازه ای در اعضای گروه به وجود می آورد.
- روش تدریس مباحثه ای وسیله بسیار مناسبی برای پرورش هدفهای اجتماعی است. برای مثال دانش آموزان با استعداد و هوشیار می توانند به همکلاسهای ضعیف و کم استعداد کمک کنند. همچنین دانش آموزان کم حرف و خجول به کمک معلم و همکاری اعضای گروه، کم کم با رفتارهای گروه مأنوس و هماهنگ می شوند.
- استعدادهای فردی دانش آموزان به تدریج در زمینه های مختلفی مانند قدرت سازماندهی، مدیریت، حس کنجکاوی، خلاقیت، طراحی سؤال و کشف راههای جدید برای حل مشکل، ظاهر میشود.
- این روش تدریس را به راحتی می توان قبل و بعد از انجام دادن سایر روشهای تدریس مانند روش سخنرانی یا اکتشافی به کار برد.
- در این روش تدریس مباحثه ای ، معلم و دانش آموزان با استفاده از فرصتهای مناظره و گفتگو، یکی دیگر را بهتر می شناسند و از تفاهم بیشتری برخورد می شوند.
- به سبب ویژگیهای خاص این روش، استقلال فکری برخی دانش آموزان تا آنجا رشد می کند که دیگر از تکرار و نقل عقاید دیگران دست می کشند و خود به طور مستقیم نظریه ای ارائه می دهند و از آن نیز دفاع می کنند. این روش را می توان به شکلهای گوناگون مانند: میز گرد، گروه مذاکره و مناظره و سمپوزیوم ارائه داد .
- در این روش به مرور زمان، دانش آموزان متوجه میشوند و عادت می کنند که پیش از بیان هر فکری، نخست درباره آن خوب فکر کنند؛ جوانب امر را در نظر بگیرند و از طرح فکرهای بی ارزش و بی فایده در گروه خودداری کنند.
محدودیتهای روش تدریس مباحثه ای
- بااینکه ممکن است در پایان بحث، دانش آموزان به یک توافق دسته جمعی برسند ،نمی توان اجرای کامل یک بحث را از پیش تضمین کرد؛ زیرا حاصل این گونه توافتها اغلب قابل اجرا نیست.
- به طور کلی، هر اندازه که محتوا و شکل بحث بهتر تنظیم شده باشد، باز هم نمی توان نتیجه بحث را پیش بینی کرد. چه بسا که بر اثر سهل انگاری و ضعف مدیریت رهبر گروه، جریان بحث از مسیر طبیعی خود خارج گردد و بدون دلیل طولانی شود.
- تجربه نشان داده است که اغلب؛ نتایج بحثها زمانی مطلوب خواهد بود که این گروه از دانش و معلومات مشترکی برخوردار باشند.
- برای اجرا یک بحث گروهی مفید و سازنده، لازم است همه دانش آموزان از پیش با شیوه و مهارتهای بحث کردن به خوبی آشنا باشند.
- هنگام مباحثه ، دانش آموزان باید شکلی منظم و انعطاف پذیر داشته باشند که به احتمال زیاد، چنین امکانی در همه کلاس های درس وجود ندارد.
- از آنجا که در روش تدریس مباحثه ای ، رهبر گروه از پیش با سؤالها و جوابهای درست آشنایی دارد، ممکن است به سبب ضعف مدیریت، از قبول پاسخهای «باز» امتناع کند. در این حالت، بحث گروهی جنبه صوری و تصنعی پیدا خواهد کرد و کمال مطلوب حاصل نخواهد شد.
- ممکن است یک یا چند نفر از دانش آموزان، اعضای گروه را تحت تأثیرعقاید و افکار خود قرار دهند که این امر سبب کاهش علاقه و انگیزه سایر افراد برای شرکت فعال در مناظره گروهی خواهد شد.
آموزش یک بازی برای روش تدریس مباحثه ای
روش تدریس مباحثه ای – بازی مثلث مناظره
بازی مثلث مناظره
روش بازی:
- یک سوال در کلاس مطرح کنید
- سوال نباید زیاد ساده باشد.
- سوال باید از مباحثی باشد که هنوز تدریس نشده است.
- سوال بهتر است مقدمه ای از مبحث جدید باشد.
- خودتان به پاسخ مسلط باشید.
- سوالاتی با موضوعات قومی و اعتقادی که باعث تفرقه بشوند پرهیز کنید
- در سه گوشه کلاس یا فضای بزرگتر مثل نمازخانه یا حیاط سه برگه بچسبانید
- روی هر برگه یک پاسخ احتمالی بنویسید
- از دانش آموزان بخواهید که زیر برگه ای که فکر می کنند پاسخ درست است بایستند. (مانند شکل)
- افراد زیر هر برگه نظرشان را به ترتیب و به نوبت می گویند
- سایرین به حرف او گوش می دهند و می توانند نظرشان را عوض کنند و جابه جا بشوند
مثال: مقطع ابتدایی
معلم می گوید: همه آینه ها شکل ها را همانطور که هستند نشان می دهند.
به سه گوشه کلاس سه برگه موافقم، مخالفم و مطمئن نیستم می چسباند.
از دانش آموزان می خواهد که با توجه به پاسخی که فکر می کنند درست است زیر برگه ها قرار بگیرند.
به عنوان مثال از ۲۰ دانش آموز ۸ نفر موافق بودند، ۷ مخالف و ۵ نفر مطمئن نبوده اند.
افرادی که موافق بودند به نوبت نظرات خود را مطرح می کنند.
بقیه گروه ها هم همینطور
معلم فرصتی برای جابجایی افراد قرار می دهد.
گروه مخالف توانسته خوب استدلال بیاورد و نتیجه این می شود
۳ نفر موافق ۱۷ مخالف
دانش آموزان از توضیحات یکدیگر متوجه می شوند که همه آینه ها شکل ها را همانطور که هستند نشان نمی دهند.
افرادی که به پاسخ درست نرسیده اند، می توانند از ایده خود دفاع کنند.
این بازی به صورت مربع مناظره هم قابل اجرا است
نمونه بازی مربع مناظره در مقطع دبیرستان را می بینید:
به نظر شما فواید این بازی چیست؟
من همیشه سر کلاسام ترکیبی استفاده میکنم وخداروشکر خوبم پاسخ گرفتم
حالا اینکه ترکیبی چیه بستگی به شرایط کلاس و ظرفیت بچه ها داره..و صد البته به قول استاد تسلط دبیر
درود بر شما
سلام ؛ببخشید ترکیبی چگونه روش است ؟
سلام، این متن خیلی طولانی و شیوه توضیحش کتابی هست من حوصله خوندش رو ندارم تا نصفه هاش فقط خوندم.
سلام
این روش فقط درکلاس های ابتدایی وباتعدادکم قابل اجراست
درمقطع متوسطه باتوجه به تعدادزیاددانش آموزان ونیزحجم زیادکتاب های درسی امکان پذیرنمی باشد،