روش تدریس آزمایشگاهی
کسانی که در دوره دبیرستان و یا دانشکده با درس علوم سر و کار داشته اند
به احتمال زیاد با روش تدریس آزمایشگاهی آشنایی دارند. بعضیها کارآیی این روش را مختص مباحث علمی میدانند
در حالی که نباید با این مسئله این گونه برخورد کرد.
روش تدریس آزمایشگاهی چیست؟
روش تدریس آزمایشگاهی به آن نوع فرآیند آموزشی اطلاق می شود که در آن، علت، معلول، ماهیت و خواص هر پدیده ای (اعم از اجتماعی، روانی و یا فیزیکی) تحت شرایط کنترل شده، از طریق آزمایشگاهی و باتجربی مشخص معلوم می شود.
با توجه به این تعریف، به راحتی میتوان روش تدریس آزمایشگاهی را به آموزش سایر زمینه های درسی تعمیم داد.
بدون شک منظور پستالوژی (۱۸۲۷ – ۱۷۶۴) مربی بزرگ سوئیسی که اهمیت خاصی برای توسعه روش آزمایشگاهی در امر آموزش قایل بود؛ تنها استفاده از این روش در علوم تجربی نبود.
پشتالوژی به عنوان بنیانگذار روش تدریس آزمایشگاهی تأکید داشت:
آموزش باید بیشتر عملی باشد تا لفظی و یادگیری باید به روش تحلیلی انجام گیرد؛ شناخت اشیای حقیقی و نظریه های واقعی باید بر علایم و کلمات مقدم باشد.
ژان ژاک روسو صاحب نظر نامدار مسایل اجتماعی، با الهامی از فلسفه پستالوژی در سال ۱۷۶۲ میلادی، “امیل” (امیل نام کتابی در زمینه تربیت از ژان ژاک روسو است.) را بانظریات جدید آموزشی در زمینه آموزش کودکان، به رشته تحریر در آورد.
فلسفه ای که پستالوژی در امر آموزش بنیان نهاد، روش تدریس در دوره ابتدایی را به طور کلی متحول ساخت و امروزه از او به عنوان پدر آموزش جدید یاد میشود.
پستالوژی پدر آموزش جدید است
پستالوژی در ساعات تدریس درس جغرافیا، کودکان را به گردش می برد تا آنان از نزدیک، پدیده های پیرامون زندگی خود را ببینند.
او حتی با استفاده از انواع ماکتهایی که با گل درست می کرد، کودکان را با شکل ظاهری کوهها و جریان رودخانه ها آشنا می کرد.
همچنین برای آموزش ریاضیات به کودکان، بیشتر از اشیای عینی و قابل لمس استفاده می کرد؛زیرا عقیده داشت که مفاهیم مجرد و انتزاعی تنها پس از درک مفاهیم واقعی و عینی قابل درک میشود.
یک قرن پس از پستالوژی، معلمان آمریکایی، تجربیات و روشهای آموزشی او را در زمینه های مختلف درسی به کار گرفتند که به طور کلی از همه آنها تحت عنوان «روش تدریس آزمایشگاهی » یاد می شود.
معلمان هنگام به کارگیری روش تدریس آزمایشگاهی، یک یا هر دو نکته زیر را مورد توجه قرار میدهند
(۱) عینی ساختن آموزش به کمک اشیای واقعی، مانند استفاده از ماکتها، اشیای حقیقی، مدلها، فراورده های صنعتی و چیزهایی از این قبیل
(۲) برنامه ریزی دقیق یک سلسله آموزشهای مستقیم شبیه به کارهای آزمایشگاهی که دانش آموزان با انجام دادن آنها زیر نظر معلم، به تدریج به سوی کشف راه حل مسایل هدایت می شوند.
امروزه در اغلب مدارس، اعم از ابتدایی با دبیرستانی، عملا نمونه های بسیاری از شیوه آموزش به روش آزمایشگاهی به چشم می خورد؛ هر چند که معلمان از این شیوه ها به نام روش تدریس آزمایشگاهی یاد نمی کنند.
وقتی معلمی برای افزایش کیفیت یادگیری از اشیاء کمک می گیرد
و با دانش آموزان را برای انجام دادن یک آزمایش یاری میدهد و یا آنها را به گردش علمی می برد، در واقع نوعی روش تدریس آزمایشگاهی را به کار گرفته است.
این روش در عین حال، مهم ترین وسیله برای آموزش مهارتهای صنعتی، فنی و حرفه ای، امور ورزشی، اقتصاد خانواده و نیز مباحث علوم تجربی به شمار می رود.
از این روش، در آموزش زبانهای بیگانه و آموزشهای خارج از محیط مدرسه هم استفاده میشود.
مقاله روش تدریس کارگروهی در آزمایشگاه و کارگاه را مطالعه کنید
به طور کلی و صرف نظر از انواع شیوه های اجرایی، از آنجا که روش تدریس آزمایشگاهی بر آزمایش مستقیم اشیاء، مشاهده و عمل مبتنی است، به کار گیری آن برای رسیدن به اهداف آموزشی مورد نظر، بر روشهای آموزشی دیگر ارجحیت دارد.
تحقیقات اوایل قرن حاضر نشان داده است که روش آزمایشگاهی تأثیر بسیار مثبتی در افزایش کیفیت یادگیری داشته است.
با این حال به سبب شیوه های اجرایی گوناگون این روش و جزییات متغیر آن در روند به کار گیری مباحث درسی، نمی توان در باره نتایج تحقیقات اخیر، اظهار نظر قطعی کرد.
با این وصف دانش امروز بر این نکته تأکید دارد که اگر معلم آگاه و مجرب باشد، می توان به کمک این روش، اقدامات بسیار مؤثری در زمینه تفاوتهای فردی و اجتماعی کردن تجربیات دانش آموزان به عمل آورد.
در بخشی از کتاب تحقیق در زمینه آموزش درباره روش آزمایشگاهی در آموزش علوم تجربی چنین آمده است:
«از دیدگاه تئوری، فعالیت دانشجو، ماهیت حسی – حرکتی آزمایشها و انفرادی کردن آموزش، این روش نقش بسیار مثبتی در امر آموزش ایفا می کند.»
همچنین مؤلف در این بخش از کتاب اشاره می کند که در باره میزان یادگیری، نباید از روش تدریس آزمایشگاهی به عنوان یک روش برتر از سایر روشهای آموزشی یاد کرد؛
بلکه باید تفاوتها را در تثبیت اموخته ها، توانایی کاربرد آنها در عمل وار کسب مهارتهای واقعی که در اثر مشاهده و به کار گیری مواد آموزشی حاصل می گردد، دانست.
امروزه، روش تدریس آزمایشگاهی به سبب برخورداری از یک چارچوب اسلوب صحیح، به تدریج به عنوان یک روش مطلوب و موثر در آموزش کودکان و بزرگسالان مورد توجه قرار گرفته است.
هر چند که نتایج حاصل از تحقیقات هنوز جایگاه واقعی این روش را عملا در رأس سایر روشهای آموزشی به اثبات نرسانده است.
با این حال؛ معلمان و دانش آموزانی که این روش را تجربه کرده اند، بر این باورند که در میان انواع روشهای آموزشی معمول در مدارس، روش تدریس آزمایشگاهی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است.
رهنمودها و مهارتهای عملی روش تدریس آزمایشگاهی
معلم هنگام به کارگیری روش تدریس آزمایشگاهی باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد.
- تعیین هدفهای رفتاری مورد نظر که دانش آموزان از طریق انجام دادن برخی فعالیتها، مانند آزمایش، گردش علمی، نمایش و … باید آنها راکسب کنند.
- انتخاب منابع مناسب برای انجام دادن هدفهای تعیین شده مانند: مواد آموزشی، ابزارها و وسایل و تعیین محل دقیق گردش علمی.
- برنامه ریزی دقیق و توجه به جزییات فعالیتهای اجرایی و آموزشی، توجه و رعایت این نکته در اجرای برنامه های گردش علمی بسیار اهمیت دارد؛ زیرا مسایلی مانند ایاب و ذهاب. تهیه غذا، انتخاب افراد آشنا به محل بازدید و شرکت والدین، چنانچه مورد توجه قرار نگیرد، اغلب در عمل مشکلات زیادی به وجود می آورد.
- برای انجام دادن یک آزمایش برنامه باید به گونه ای تنظیم شود که مراحل کار، قدم به قدم مشخص و معلوم باشد.
- بررسی تمام جزییات برنامه، پیش از شروع روش تدریس آزمایشگاهی، مانند: اطمینان از بی نقص بودن ابزارها و وسایل، انجام دادن آزمایش به وسیله معلم و بازدید او از محل گردش علمی.
- تفهیم کامل موضوع به دانش آموزان پیش از شروع هر فعالیت و توجیه نتایج حاصل، پس از اجرای فعالیتها. در مورد کارهای آزمایشگاهی، معلم باید دانش آموزان را با مراحل انجام دادن کار آشنا کند و درباره برنامه گردش علمی و ارتباط آن با موضوع درسی که در کلاس خوانده اند توضیحات کافی بدهد.
- تهیه کلیه لوازم و ابزارهایی که مورد نیاز دانش آموزان است.
- آمادگی معلم برای پاسخگویی به سوالات دانش آموزان در ارتباط با فعالیتهای موردنظر که به آنها برای رسیدن به هدفهای برنامه کمک خواهد کرد و با برنامه ریزی برای پاسخگویی به سوالات دانش آموزان به کمک افراد آگاه و مطلع محلی .
- ایجاد انگیزش در دانش آموزان، برای مطرح کردن سوالاتی که به ذهنشان خطور می کند.
- توضیح نکاتی که برای فهم بیشتر دانش آموزان لازم است.
- برگزاری جلسه بحث و گفتگو به منظور توضیح فعالیتهای انجام شده ونتیجه گیری از آنها.
- -کمک و هدایت دانش آموزان برای جمع بندی و ارزشیابی اطلاعات ومعلوماتی که طی این برنامه عملی کسب کرده اند.
- روش تدریس آزمایشگاهی دانش آموزان را مستقیما با موضوع آموزشی در گیرمی کند؛ زیرا این روش بر این تأکید دارد که خود دانش آموز به کمک ابزارهای آموزشی، درس مربوطه را عملا تجربه کند.
- روش تدریس آزمایشگاهی بسیاری از قوای حسی دانش آموزان را به فعالیت را می دارد و این کار خود سبب تقویت یادگیری انفرادی می شود. برای مثال،هنگامی که دانش آموز یادگیری را به روش آزمایشگاهی تجربه می کند میتواند اشیاء را لمس کند. ببیند، بر کند، بچشند و به صداها گوش دهد.دانش آموز حتی قادر است برخی مواد را شخصا آزمایش کند.
- وقتی دانش آموز با استفاده از وسایل و ابزارهای مهارتی را کسب می کند و یا آزمایشی را انجام میدهد و یا در صدد کشف محیط جدیدی بر می آید. عملا احساس مسئولیت می کند.
- هنگامی که معلم و دانش آموزان، به روش آزمایشگاهی در کنار هم کارمی کنند، حس تعاون و مشارکت در میان آنان تقویت می شود.
- روش تدریس آزمایشگاهی زمینه ساز یادگیری سایر مباحث مشابه است؛ زیرا تجربیات حاصل در کسب مهارتها و شناختهای خارج از مدرسه بسیار مؤثرند.
- روش آزمایشگاهی سبب رشد و گسترش مهارتهایی می شود که در مجموع دانش آموزان را به سوی مطالعه و تحقیق بیشتر سوق میدهد.
محدودیتهای روش تدریس آزمایشگاهی
نکات زیر از محدودیتهای روش آزمایشگاهی به شمار می رود :
-این روش را باید معلمی بسیار با تجربه و آگاه که بتواند پاسخگوی سوالات بیشمار دانش آموزان در محیطهای مختلف آموزشی باشد، به کار گیرد.
– در اجرای این روش، امکان پراکندگی فکری در دانش آموزان بسیاراست؛ زیرا فعالیتهای عملی زیادی به طور همزمان اتفاق می افتد. و هنگامی که دانش آموزان آزمایشها را انجام میدهند و یا در حین اجرایبرنامه های آزمایش و خطا در یک آزمایشگاه، نمی توان انتظار داشت که نتیجه به همان سرعت آموزشهای توضیحی به وسیله معلم و به کمک وسایل کمک آموزشی به دست آید.
-توفیق در این روش مستلزم یک برنامه ریزی مؤثر و دقیق است.
– گاه این روش، به سبب تدارک وسایل و ابزارهای لازم، بسیار پرهزینه میشود و ممکن است مدیران مدارس توانایی تهیه آنها را نداشته باشند.
– به طور کلی تأثیر این روش بر تثبیت آموخته ها، توانایی کاربرد آنها، مهارت در مشاهده و قدرت به کارگیری ابزارها و وسایل، عملا مورد تحقیق قرار نگرفته است.
-محدودیت زمانی کلاسهای درسی، انجام دادن این روش را بسیار مشکل می سازد.
– مدیریت مدرسه و والدین کودکان، اغلب، گردشهای علمی را نوعی اتلافوقت تلقی می کنند.
روش تدریس آزمایشگاهی
مطلب خوبی بود استفاده کردم ازش
یک قسمت هم ب عنوان مزایای روش ندریس آزمایشگاهی اضافه بشه عالی میشع
حتما در نظر میگیریم
ممنون از دیدگاه شما